ÇOCUKLAR İÇİN OYUNCAK SEÇİMİ

Çocuklar doğdukları andan itibaren öğrenirler ve genellikle aileler çocuk doktorlarından uygun oyuncak, kitaplar ve bilgisayar oyunları hakkında tavsiye isterler çünkü çocuklarının gelişiminde önemli rol oynadığını bilirler. Küçük bir çocuğun büyümesi ve gelişimi oyun yoluyla desteklenebilir ve geliştirilebilir. Oyuncaklar, ebeveynler ile çocukları bir araya getirir. Erken beyin gelişimi bu ilişkiler yolu ile gelişir ve bizler için ebeveynlerin bilişsel, dil, sosyal, fiziksel ve duyusal gelişim dahil olmak üzere gelişimin tüm alanlarında oyunun rolünü anlatmak için bir fırsattır.

 Oyuncaklar asla ebeveynlerin sevgisi ve ilgisi yerine geçmemelidir. Yetişkinler çocukların oyunlarına dahil olduğunda öğrenme artar ve ebeveynler bu sayede çocukların sahip oldukları becerileri gözlemleme şansına sahip olur. Örnek verirsek 18 aylık bir çocuk bloklarla bir kule inşa ediyorsa, ebeveyn blokların arabalar için bir garaj ya da bir ev olabileceği fikrini ortaya atabilir. Yetişkinlerin oyuna katılması çocukta öz saygı ve ustalık seviyesini de artırır, birlikte keşfetmenin mutluluğunu paylaşarak ilişkilerin geliştirilmesine katkı sağlanır.

 Oyun materyalleri her çocuğun gelişimsel ve bireysel ihtiyaçlarına uymalıdır. Oyuncak seçiminde ince ve kaba motor beceriler, dil gelişimi, yaşa uygun toplumsal gelişim de mutlaka dikkate alınmalıdır. Tüm çocuklar güvenli fiziksel aktiviteyi teşvik eden oyuncaklardan faydalanırlar bunun yanı sıra bazı oyuncaklar duygusal veya sosyal açıdan riskler taşır. Bazı bilgisayar veya video oyunlarında olduğu gibi interaktif bir şekilde şiddet tasvirleri, çocuklarda şiddet eğilimine yol açabilirler. Şiddeti teşvik eden oyuncak silahlar ve benzeri oyuncaklardan kaçınılmalıdır. Ebeveynlerin çocuğun önüne getirdiği her oyuncak çocukta neyin değerli olup neyin olmadığı hakkında mesaj gönderdiği unutulmamalıdır.

 Bazı pazarlama şirketleri çıkardıkları ürünlerin çocuklar için gelişimin belli temel basamaklarını tek başına sağlayacağı iddiasında bulunabilirler. Herhangi bir oyuncağın bunu sağlayabileceğini gösteren bilimsel kanıt yoktur. Bu pazarlama teknikleri uygunsuz beklentiler ve gereksiz harcamalara yol açabilir dahası aileler bunu karşılayamadıklarında suçluluk duygusuna kapılmalarına yol açabilir.

 Hükümet düzenlemeleri, oyuncakların üretimi ve kullanımı için geliştirilmiş güvenlik standartları ve ürün testleri çoğu oyuncağı güvenilir hale getirmiştir. Örneğin CE belgesi ve işareti oyuncak üreticisinin oyuncağın Avrupa Birliği’nin ve ülkemizin güvenlik ve standart konusundaki ortak kurallarına uygun olduğuna ilişkin verdiği garanti anlamına gelir. Ancak yine de bir ürünün piyasada olması, güvenli olduğu anlamına gelmez.

 Genel olarak oyuncaklar çok küçük, kopabilecek, ayrılabilecek, yutulabilecek parçalar içermemelidir. Çalışmalarda çocukların büyük bir bölümünün çocukluk dönemi boyunca en az bir oyuncak veya parçasını kulak, burun veya boğazına kaçırmış oldukları bulunmuştur. Özellikle 3 yaş altında küçük parçaların yutulma riskinin yüksek olduğu unutulmamalıdır. Tüm oyuncaklar içinde boğulmaya bağlı ölümlerin en sık nedeni lateks balonlardır ve genelde 6 yaş altında gözlenmektedir. Sentetik gereçler yerine mutlaka doğal gereçlerden yapılmış oyuncaklar tercih edilmelidir.

 Yenidoğanlar iyi duymalarına karşın nesneleri net olarak seçemezler. Etrafla ilgileri kısa süreli ve zayıftır. Işık ve sese tepki verirler. Bu nedenle alınan oyuncaklar daha çok beşiklere asılan veya beşik kenarına konulan sesli, hareketli, renkli dönence tarzı oyuncaklar olmalıdır.

 2 aylık bebekler nesneleri kısa süreli ve dar açıda izleyebilir. Yüze odaklanır. Kendi kendine kısa sesler çıkarır. Ses çıkaran veya müzikli, asılarak veya sallanarak kullanılabilecek özellikle kırmızı ve sarı renkte oyuncaklar seçilmelidir. Asılan oyuncaklar bebeğin gözlerinden yaklaşık 20 cm uzaklıkta olmalıdır. Bu dönem oyuncakları rahatlatıcı ve uyumaya yardımcı melodiler içermeli, tiz ve yüksek sesler içermemesine dikkat edilmelidir.

 3 aylık bebeklerde eşyalara uzanma ve yakalama çabası gelişir. İnce motor beceriler henüz nesneleri tam kavrayabilecek kadar gelişmemiştir. Nesneleri izleme gelişir, eline verilen uygun oyuncakları tutabilir. Bu yaş bebekler oyuncakları ağzına götüreceğinden sert, sivri, köşeli ya da ağır oyuncaklar olmamalı, küçük parçalar, cam parçaları, dolanabilecek uzun ipler ve parmakların sıkışabileceği delikler içermemelidir. Çıngırak bu ay için uygun bir oyuncaktır.

 6 aylık bebekler destek konursa kısa süre oturabilir. Etrafındaki büyük nesneleri iyi yakalar, ağzına götürebilir. Küçük nesneleri kavramakta zorlanır. Nesneleri kullanarak dişlerini kaşımaya çalışır. Elleriyle ve elbisesiyle oynamaktan hoşlanır. Nesneleri 180 derece izleyebilir. 6 ila 12 ay arasında bebekler tek elle sallanınca veya sıkılınca çıkardığı seste artış olan oyuncaklardan hoşlanırlar. Büyük obje, insan hayvan resimleri içeren kitaplar 6. Aydan sonra önerilmektedir.

Nesneleri görmek, dokunmak, ağızlarına götürmekle fiziksel özelliklerini öğrenir, bu bilgileri sonraki hareketlerini planlamak için kullanırlar. Nesneleri incelemek algı, bellek ve hareketin gelişiminde hayati rol oynamaktadır. Farklı dokuları içeren oyuncaklar da iki elle oynamayı teşvik eder. Bir el oyuncağı tutarken diğeri oyuncak üzerinde hareket ederek dokuyu tanımaya çalışır. 6-12 ay arasındaki çocuklarda tüm yüzeyden taktil uyarı aldıkları için çoklu dokulu oyuncakları düz yüzeyli olanlardan daha kolay elden ele geçirirler. Değişik renkteki oyuncakların da parmak becerilerini artırdığı gösterilmiştir.

 İkili oyuncak kullanımı ardışık ve eşgüdümlü oynamayı öğrenmeyi ve her iki ele farklı görev yüklediklerinden iki el ile hareket geliştirme yeteneklerini çok daha iyi destekler. Bu tür oyuncaklar ayrılıp birleştirilen veya birlikte itilip-çekilebilen veya bir parçası ayrılıp iç içe sokulan türde olmalıdır.

 10-12. aylarda çocuk sadece izleyerek bile yeni bir yetenek kazanabilir. Basit oyunlardan anlar. Ayakta durmasına ve yürümesine yardımcı olacak oyuncaklar bu dönemde yararlı olur. Ancak yürüteç kaza riskini artırabileceği için dikkatli olunmalı ya da sabit oyun sehpaları tercih edilmelidir.

 12-18 ay arasında birkaç kelime konuşur, konuşulanları taklit ederek öğrenmeye başlar. Suda oynamaktan hoşlanırlar. Bu dönemde ev eşyalarına ilgi artar. Tahta kaşıklar, su şişeleri, kaplar gibi tehlikeli olmayan ev eşyaları da oyuncak olarak kullanılabilir. Kaba motor becerileri için ayakta durabiliyorsa itebileceği tekerlekli oyuncaklar kullanılabilir.

 18-24 ay arasında elinden tutulursa yürüyerek merdiven çıkabilir. Eşyalara tırmanabilir. Topla oynayabilir. İnce motor yetenekleri geliştirecek basit el aletleri şeklinde oyuncaklar son derece uygundur. Oyun blokları veya kutulardan şekiller yapmayı severler.

 24 aylık bir çocuk rahatça koşar. Kitap sayfasını kendisi çevirebilir. Kapıları açabilir. Kalem ile basitçe daire çizebilir. Evde basit işlere yardım eder. Kaba motor becerileri oldukça gelişmiştir. Atlama, zıplama, koşma, asılma, tırmanma, yuvarlanma gibi hareketler içeren oyunlardan hoşlanır.

 Anne baba bağımlılığı devam etse de bağımsız hareket etme ve keşfetmeye eğilimlidir. Diğer çocuklar ile oyun iletişimi kurmaya başlar. Çocuk bu dönemde inşa etmekten hoşlanır. Bloklar, küpler, Legolar, iç içe geçirebileceği oyuncaklar, basit yapbozlar tercih edilir.

 El hareketleri yardımı ile iletişim kurmak 6-30 ay arasındaki dil gelişiminde önemli yer tuttuğu bilinmektedir. Bu amaçla kostüm ve kuklaları da oyunlarda kullanabilirler. El becerileri gelişmiş olduğundan resim kağıdı, boya kalemleri, oyun hamuru bu dönemde uygun oyuncaklardır.

 4 yaşında renkleri tanır, açık havada oynamaktan hoşlanırlar. Makas becerisi geliştiğinden kağıtlardan şekil kesme, yapıştırma, boyama gibi etkinlikler uygundur.

 6 yaş ve okula başlama ile birlikte grupla oynanan oyunlara ilgi artar. Yoğun hareketli bir döneme girileceğinden yaşına uygun spor gereçleri, bisiklet, atlama ipleri, patenler, toplar gibi oyuncaklar önerilir. Okumaya yardımcı kitaplar veya eğitici görsel işitsel setle, abaküs gibi eğitirken matematiksel zekayı destekleyen işlevsel oyuncaklar ve deney setleri ilgi çeker.

 Unutulmamalıdır ki çocukların işi oynamaktır. Çocuk temasta bulunduğu her nesneden bir şeyler öğrenir. Önemli olan çok değil nitelikli oyuncak almaktır. Oyuncakların tam olarak yararlı olabilmesi için ana babaların zaman ayırıp çocukları ile oynamaları gerekir.

 Sonuç olarak çocuğun öğrenme yetisinin gelişimine olanak sağlayan oyuncak önemlidir. Oyun aracılığı ile çocuk düşünmeyi ve araştırmayı öğrenir, fiziksel becerilerini geliştirir, özgüven kazanır.